Di sản thế giới

Khu sinh thái Tràng An và các khu du lịch khác thuộc Quần thể danh thắng Tràng An đã trở thành di sản thế giới hỗn hợp đầu tiên ở Việt Nam với việc đáp ứng 2 tiêu chí di sản thiên nhiên thế giới và 1 tiêu chí của một di sản văn hóa thế giới:[32]

1. Tiêu chí 7 về giá trị thẩm mỹ: "Di sản chứa đựng các hiện tượng thiên nhiên siêu việt hay khu vực có vẻ đẹp thiên nhiên khác thường và tầm quan trọng thẩm mỹ".
2. Tiêu chí 8 về giá trị địa chất- địa mạo: "Di sản là những ví dụ nổi bật đại diện cho những giai đoạn quan trọng của lịch sử trái đất, bao gồm cả việc ghi chép lại cuộc sống, các quá trình địa chất lớn đang tiếp diễn trong sự phát triển của các địa mạo, hay những đặc điểm địa chấn và địa hình lớn"
3. Tiêu chí 5 về văn hóa: là một ví dụ nổi bật về một kiểu định cư truyền thống của con người hoặc một phương pháp sử dụng đất truyền thống, đại diện cho một nền văn hoá (hoặc các nền văn hoá), nhất là khi nó trở nên dễ bị tổn thương dưới tác động của những biến động không thể đảo ngược được;

Cơ sở hạ tầng

Quy hoạch danh thắng Tràng AnBến Tràng AnCổ kính Tràng An

Danh thắng Tràng An là vùng bảo vệ đặc biệt của Cố đô Hoa Lư,[33] gắn liền với các giá trị lịch sử văn hóa của vùng đất cố đô Hoa Lư nên được đầu tư mở rộng để trở thành khu du lịch lớn. Chính phủ Việt Nam đã cho phép tỉnh Ninh Bình tiến hành khai quật, nạo hút bùn đất tạo đường giao thông thủy bộ và làm sáng tỏ các giá trị văn hóa, du lịch của danh thắng này. Khu sinh thái hang động Tràng An là một khu du lịch với tổng hợp các sản phẩm như du lịch lịch sử, văn hóa, tâm linh, lễ hội, khám phá cũng như nghỉ dưỡng, nghiên cứu khoa học...[34] Đây là khu du lịch tầm cỡ và quy mô ở Việt Nam với tổng diện tích được quy hoạch lên tới 12000 ha, vốn đầu tư 17.000 tỷ đồng.[35]

Hang động Tràng An và khu vực lân cận như chùa Bái Đính, khu rừng văn hóa lịch sử môi trường Hoa Lư, công viên văn hóa Tràng An, Tam Cốc - Bích Động... được gộp chung vào quy hoạch Quần thể danh thắng Tràng An nằm trên 3 huyện, thành phố thuộc tỉnh Ninh Bình.[36][37]. Tổng diện tích quy hoạch 12000 ha. Trong quy hoạch phát triển khu du lịch này sẽ có 9 lộ trình tham quan.[38] Khu du lịch Tràng An được xác định là điểm nhấn quan trọng của du lịch Ninh Bình.[39] Theo quy hoạch được thủ tướng chính phủ nước Việt Nam phê duyệt, Khu du lịch Tràng An có tổng diện tích gần 12.000 ha gồm các khu trọng điểm chính:

• Khu trung tâm đón tiếp vào thăm hang động rộng 30 ha nằm bên đại lộ Tràng An, cách thành phố Ninh Bình 6 km. Tại đây có bãi đỗ xe, bến thuyền, nhà hàng, khu đón tiếp, bán hàng lưu niệm...
• Khu du lịch sinh thái hang động: có diện tích gần 2000 ha, là quần thể danh thắng được các nhà khoa học lập hồ sơ đề nghị Unesco công nhận di sản thiên nhiên thế giới.
• Khu công viên văn hóa Tràng An rộng 288 ha, ở phía tây thành phố Ninh Bình gồm khu vui chơi giải trí, nhà nghỉ, khách sạn, đảo sinh thái, quảng trường, khu phố cổ Đại Việt rộng 41 ha, khu công viên Tràng An và Nghi Môn Ngoại rộng 38 ha.
• Quần thể chùa Bái Đính ở huyện Gia Viễn có diện tích 539 ha bao gồm 27 ha khu chùa Bái Đính cổ, 80 ha khu chùa Bái Đính mới, khu công viên văn hoá và học viện phật giáo, khu đón tiếp và công viên cảnh quan, đường giao thông và bãi đố xe, khu hồ Đàm Thị, hồ phóng sinh...
• Khu bảo tồn đặc biệt của cố đô Hoa Lư có diện tích 300 ha ở huyện Hoa Lư với các di tích được phục dựng như chùa động Am Tiên, chùa Duyên Ninh, hồ núi Mã Yên, tường thành, hào nước bảo vệ cố đô Hoa Lư...
• Khu rừng đặc dụng Hoa Lư (hay khu rừng văn hóa lịch sử môi trường Hoa Lư) được thành lập ngày 19/05/1995. Hoa Lư có trong danh mục các khu rừng đặc dụng Việt Nam đến năm 2010 với diện tích 5.624 ha bao trùm lên khu hang động Tràng An, Tam Cốc - Bích Động và nhiều di tích của cố đô Hoa Lư. Khu văn hóa lịch sử Hoa Lư khi thành lập gồm phần đất thuộc các xã Ninh Hải, Trường Yên, Ninh Xuân, Ninh Hoà và Ninh Nhất, huyện Hoa Lư cũ. Hiện nay khu vực này đã được mở rộng về phía tây đến tận sông Bến Đang. Địa hình của khu văn hóa lịch sử này điển hình là một vùng cát-tơ đá vôi trồi lên giữa vùng đồng bằng ven biển tương đối bằng phẳng của Miền Bắc Việt Nam. Vùng đá vôi nổi lên này nằm xen kẽ với hàng loạt các khe suối có nước thường xuyên và các thung lũng ngập nước theo mùa. Độ cao tuyệt đối của vùng từ 10 đến 281 m.[40]

Hành trình của du khách

Một phần của hang động Tràng An đã được Ninh Bình đưa vào khai thác phục vụ du lịch. Hiện nay, Du khách đến Tràng An thường tham gia 3 Tour - tuyến du lịch bằng thuyền nan kéo dài 3 giờ và một tour du lịch leo núi.

Tour du lịch đường thủy bắt đầu từ khu đón tiếp trung tâm nằm bên đại lộ Tràng An, qua các điểm du lịch:

Tuyến 1: Trung tâm du khách– Hang Địa Linh - Đền Trần (hay Đền Nội Lâm) – Thung Đền Trần – Thung Nấu Rượu– Hang Nấu Rượu – Thung Hang Tối Trong – Hang Sáng –Thung hang Sáng - Hang Seo Lớn – Thung Seo Bé – Hang Sơn Dương – Thung Khống – Hang Lổ - Thung Lỗ Thóc + Thung Trần Thung Gắm – Hang Qui Hậu – Trung tâm du khách.

Tuyến 2: Trung tâm du khách – Hang Áng Lấm - Phủ Nội Lấm Hang Vạng – Thung Áng La – Hang Đại – Thung Bậc Bài – Thung Suối Tiên, đền Suối Tiên – Hang Vân – Thung Mây – Hang Đột + Phủ Đột – Trung tâm du khách.

Tuyến 3: Trung tâm du khách - Đền Trình – hang Mây, hang Vân – đền Suối Tiên – Hành cung Vũ Lâm – phim trường King Kong - Trung tâm du khách.[41]

So với các khu du lịch lân cận có nét tương đồng như Tam Cốc - Bích Động chủ yếu là hình thức du lịch trên sông; khu bảo tồn thiên nhiên Vân Long là du thuyền trên đầm sinh thái thì hang động Tràng An có nét đặc trưng riêng biệt là hình thức du thuyền trên các thung nước tạo bởi nhiều vách núi đá được nối thông nhau bằng những hang nước mà không phải quay ngược lại.

Tuyến du lịch đường bộ có chiều dài 1,6 km, du khách sẽ đi bộ qua 3 quèn vào đền Trần. Tuyến này bắt đầu từ bến Cây Bàng, du khách sẽ đi bộ, leo núi qua ba đèo liền nhau. Đèo thứ nhất là đèo Cậy có độ cao so với mặt nước khoảng 60m. Đèo thứ hai là đèo Vài. Và đèo thứ ba là đèo đền Trần. Hiện nay, đường leo núi này đã được xây các bậc đá rộng. Trên đường đến đền Trần đã dựng 7 chiếc lầu bằng gỗ lim hình bát giác làm nơi nghỉ chân cho du khách khi leo núi.[42]

Tràng An trong thơ ca

Mùa đông năm Canh Dần (1770) chúa Trịnh Sâm đi tuần thú cõi Tây, lúc quay thuyền trở về, đi tắt tới đất Tràng An thăm cảnh Hoa Lư. Nhìn bốn phía núi xanh, nước biếc, cửa khoá mấy lần, từng bước đều là thành vàng và hào nước. Non sông hùng tráng, hình thắng to lớn. Xem dấu vết của triều Đinh mà lạnh lùng xơ xác… khiến ông cảm khái làm một bài thơ tạc lên vách đá hang Luồn để tả nỗi lòng:

Phong cảnh Tràng AnQuay thuyền về tới bến Trường Yên,Nhác thấy Hoa Lư cũng thuận miền.Như tấm lụa chăng, hang giội nước,Có từng núi mọc, cửa chồng then.Cố đô đã mấy hồi thay đổi,Thiên phủ còn nguyên dấu vững bền.Hưng phế xưa nay bao chuyện cũLòng dân đáng sợ chớ nên quên."

Sông núi Tràng An - Hoa Lư được miêu tả trong cuốn sử thi "Hoàn vương ca tích" như sau:

Tiên triều đã đặt thế uyThành xây thiên tạo lũy quy địa phùHang thăm thẳm động âm uHồ đi du đãng vượn đu vách rừng

Tràng An có nhiều đặc sản như quả thị đền phủ Khống, rượu Tràng An, cá tràu tiến Vua,... Đặc biệt, một đặc sản sông nước Tràng An là cá rô Tổng Trường đã đi vào ca dao của người dân cố đô:

Khi đi nhớ cậu cùng côKhi về lại nhớ cá rô Tổng Trường.

Khi tu hành ở đây, Trần Nhân Tông có bài thơ "Vũ Lâm thu vãn" được PGS- TS Trần Thị Băng Thanh dịch như sau:

Lòng khe in ngược bóng cầu hoaHắt sáng bờ khe vệt nắng tàLặng lẽ nghìn non rơi lá đỏMây giăng như mộng tiếng chuông xa